Türkiye’ye dönüş yapan Egeli akademisyen Dr. Günay Eşiyok, toksoplazmaya karşı attenüe aşı geliştirecek

Berlin Humboldt Üniversitesi Moleküler Parazitoloji Anabilim Kısmında hekim öğretim üyesi olarak çalışan Dr. Hasret Günay Eşiyok, TÜBİTAK’ın 2232-B Milletlerarası Genç Araştırmacılar Programı kapsamında Türkiye’ye dönüş yaparak Ege Üniversitesinde çalışmalarına başladı.

Tersine beyin göçü programıyla Türkiye’ye dönüş yaparak Ege Üniversitesinde bilimsel çalışmalara başlayan Dr. Hasret Günay Eşiyok, toksoplazmaya karşı attenüe bir aşı geliştirecek.

Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, Dr. Hasret Günay Eşiyok ve takımını makamında ağırlayarak çalışmalarından ötürü tebrik etti. Rektör Prof. Dr. Necdet Budak, “Tam akredite öğrenci odaklı araştırma  üniversitemiz çalışmalarını yurt dışında sürdüren bilim insanları için ülkemizin değerli yükseköğretim kurumlarından birisi haline geldi. Devletimizin bilakis beyin göçü siyaseti kapsamında Berlin Humboldt Üniversitesi Moleküler Parazitoloji Anabilim Kolunda Dr. Öğretim Üyesi olarak çalışmalarını sürdüren Dr. Hasret Günay Eşiyok üniversitemizde vazifeye başladı. Dr. Hasret Günay Eşiyok araştırmalarının büyük bir kısmını  Üniversitemiz Aşı Geliştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezinde gerçekleştiriyor. Hocamız birebir vakitte Üniversitemizde bulunan Derin Teknoloji Fabrikası altyapısından da faydalanılacak. Toksoplazmaya karşı attenüe bir aşı geliştirecek olan bilim takımımızı tebrik ediyorum” dedi. 

Yürütülen çalışma ile ilgili bilgi veren Dr. Hasret Günay Eşiyok, “Geri dönüş projesinde insanların ortalama 1/3’ünü enfekte eden ve insanlığın yakın dostu  kedilerin dışkısı ile beşerler dahil tüm sıcakkanlı hayvanlara yayılan  Toxoplasma gondii parazitine karşı ileri teknolojik bir genom değiştirme usulü olan CRISPR-Cas kullanılarak canlı-atenüe aşı geliştirilmesi amaçlanmıştır. Projenin odağında olan, dünya popülasyonunun yüzde 30’unun seropozitivite gösterdiği Toxoplasma gondii parazitinin enfeksiyonu bağışıklık sistemi güçlü olan insanlarda semptomsuz seyrederken bağışıklıklık sistemi zayıf olan (örn. kronik rahatsızlığı olan, organ nakli yapılmış, kanser tedavisi gören, HIV-pozitif ya da bağışıklık baskılayıcı ilaç tedavisi alan) bireylerde önemli komplikasyonlara yol açabilir; hatta vefata kadar götüren önemli sonuçlar doğurabilmektedir.  Ayrıyeten, hamilelik periyodunda alındığında parazit fetüse geçerek düşüklere ve doğumsal anomalilere de neden olabilmektedir” dedi.

“Doku kistiyle enfekte olan hayvanların etleri halk sıhhatini tehdit ediyor”

Dr. Hasret Günay Eşiyok, “Sağlıklı bireylerin ve besi hayvanlarının beyin, göz üzere merkezi hudut sistemi organlarına ya da kas hücrelerine yerleşerek doku kisti formunda fırsatçı biçimde bekleyen parazit, akut forma dönüşüp doku nekrozlarına sebep olabilir. Doku kisti taşıyan hayvanların etlerinin uygun pişmeden tüketilmesi, parazit ile bulaşı olan su ve besinlerin tüketilmesi ya da kedi fekal atıkları ile birebir kontaminasyon beşerler enfeksiyolarının esas sebepleri ortasında yer almaktadır. Koyun, keçi, sığır üzere çiftlik hayvanlarında parazitin doku kisti oluşturan formunun varlığı hayvanların telef olmasına sebep olmakta ve önemli ekonomik kayıpları beraberinde getirmektedir. Doku kisti ile enfekte bu hayvanların etlerinin tüketilmesi ise halk sıhhatini önemli ölçüde tehdit etmektedir. Kompleks hayat döngüsünden kaynaklı, parazite karşı çabada yüksek tesire sahip ve insanlara uygulanabilen tedbir hedefli kullanılabilecek rastgele bir aşı bulunamakla birlikte, enfeksiyonu tedaviye yüzde 100 karşılık veren bir ilaç da mevcut değildir. Günümüzde yalnızca koyunlarda kullanımı ruhsatlandırılmış olan ve sadece birkaç ülkede satışı gerçekleşen ToxoVax ismi verilen tek bir aşı mevcuttur. Bu nedenle hem besi hayvanları hem de beşerler üzerinde uygulanabilecek ve muhafaza hedefli kullanılabilecek yerli ve aktif bir aşının geliştirilmesi ülkemizde hala büyük bir ihtiyaçtır” diye konuştu.

“Aşı evvel deney hayvanları sonra besi hayvanları üzerinde test edilecek”

Dr. Hasret Günay Eşiyok, “Projedeki birincil gaye, parazit genomunda virulanstan yani konağı enfekte etme ve hastalık yapma yeteneğinden sorumlu genlerin hedeflenerek moleküler formüllerle silinmesi ile mutant parazit suşları oluşturup mutantların canlı lakin zayıflatılmış yani attenüe parazit aşıları olarak kullanımlarını ve etkinliklerini test etmektir. Gelişen teknolojiler ve genom düzenleme yollarının yaygın biçimde kullanılmaya başlanması parazitin isteğe bağlı formda virulansının azaltılmasına müsaade verecek ve umut ediyoruz ki tesirli, veteriner emelle kullanılabilecek canlı-atenüe bir aşı geliştirmesine imkan sağlayacaktır. Elde edilen sonuçlar ışığında, geliştirilen aşıların bağışıklık sisteminde karşılık oluşturup oluşturmadığı öncelikle deney hayvanları üzerinde test edilecek sonrasında ise besi hayvanları üzerinde uygulanmalara başlanacaktır” dedi.

Yürütücülüğünü Dr. Hasret Günay Eşiyok’un yaptığı proje takımında; Ege Üniversitesi Aşı Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Adnan Yüksel Gürüz, Prof. Dr. Mert Döşkaya, Doç. Dr. Aysu Değirmenci Döşkaya ve Doç Dr. Muhammet Karakavuk ile Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Moleküler Biyoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hüseyin Can yer alıyor. 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı